خواص درمانی قارچ ها

از زمان های بسیار دور مردم کشورهای چین و ژاپن از قارچ ها برای سرطان استفاده می کردند. آن ها می دانستند که قارچ ها خواص ضدتوموری دارند تا اینکه با پیشرفت علم و تکنولوژی خواص درمانی قارچ ها کشف گردید و در نهایت ترکیبات ضد توموری، چندین نوع گلوکان از دیواره سلولی قارچ ها کشف گردید.

قارچ های خوراکی دارای تیامین (ویتامین B₁) هستند که این میزان می تواند نیاز بدن انسان را به تیامین تأمین کند و از بیماری بری بری در انسان که ناشی از کمبود تیامین است، جلوگیری کند. همچنین قارچ ها به دلیل داشتن ویتامین B₁₂ از کم خونی پیشگیری می کنند.

۱- تأثیر روی قلب و کلسترول خون

قارچ های خوراکی مانند انواع قارچ های صدفی، شی تاکه و قارچ رقص پروانه ای به دلیل برخورداری از فیبر بالا، انواع استرول، انواع پروتئین، عناصر معدنی مفید و کالری محدود برای افرادی که کلسترول خون بالایی دارند، جایگزین خوبی در رژیم غذایی می باشد. خاصیت کاهندگی فشار خون در قارچ گانودرما لوسیدوم نیز اثبات شده است.

موینولین یا لواستاتین (دارویی جهت کاهش کلسترول می باشد) به وسیله قارچ های رشته ای مانند آسپرژیلوس و یا در تیغه های قارچ های صدفی تولید می شود. مصرف قارچ صدفی به عنوان یک ماده کاهنده طبیعی کلسترول خون ثابت شده و در رژیم های غذایی این افراد توصیه می گردد.

مطالعات زیادی نشان داده اند که قارچ خوراکی جنگل یا شی تاکه می تواند هم فشار خون و هم کلسترول آزاد موجود در پلاسمای خون را کاهش دهد. با توجه به اینکه عصاره اندام بارده این قارچ باعث کاهش تجمع پلاکت ها در فرایند انعقاد خون می شود افرادی که خونشان منعقد نمی شود در مصرف این قارچ باید احتیاط کنند.

۲- کاهش قند خون 

عصاره چندین قارچ خوراکی و دارویی از جمله گانودرما لوسیدوم، قارچ گوش چوب و قارچ دکمه ای سفید به عنوان کاهنده گلوکز خون معرفی شده است و در رژیم غذایی افراد دیابتی نوع یک و دو توصیه می شود.

۳- آثار ضد میکروبی

قارچ های خوراکی به دلیل داشتن ترکیبات پلی ساکاریدی متنوع، در رفع آلودگی های ویروسی، باکتریایی، قارچی و کاهش مقاومت ویروس ها و باکتری ها و قارچ ها در برابر آنتی بیوتیک های رایج نقش مهمی ایفا می کنند. در اسپانیا آزمایش های گسترده ای روی بیش از ۲۰۰ گونه قارچ ها صورت گرفته و گزارش شده که تقریباً ۵۰% گونه های مورد بررسی فعالیت مستقیم آنتی بیوتیکی بالایی علیه بسیاری از میکروب ها دارند.

لنتینان یکی از پلی ساکاریدهایی است که از اندام باردهی قارچ شی تاکه استخراج می شود و خاصیت ضد HIV قوی دارد و از انتشار و تکثیر ویروس در سلول ها جلوگیری می کند. ماده ای به نام LEM در قارچ های خوراکی وجود دارد که در تیمار و معالجه بیماران مبتلا به ایدز و هپاتیت B مفید می باشد. ترکیبات بتا گلوکان قارچ های خوراکی، ضمن برخورداری از آثار ضد میکروبی فاقد اثرات جانبی می باشد و استخراج و تهیه این ترکیبات از قارچ های خوراکی توصیه می گردد.

با این حال هنوز خواص درمانی تعدادی از گونه های قارچ های خوراکی بر روی سیستم ایمنی بدن افراد مسن، خردسالان و بیمارانی که با بی هوشی های طولانی مواجه اند، به خوبی عمل نمی کند و این اثبات شده و دلیل آن به طور قطع مشخص نشده است.

۴- خواص ضد التهاب، ضد سرطان و ضد پیری

گروهی از دانشمندان از برخی از قارچ های خوراکی، پلی ساکاریدهایی استخراج کرده اند که خواص ضد سرطانی دارند. در واقع این پلی ساکاریدها با تحریک سیستم ایمنی بدن، به شدت از گسترش سرطان جلوگیری می کنند.

ریتن یکی از ترکیباتی است که از قارچ های خوراکی استخراج می شود این ماده در سلول های حیوانی هم وجود دارد و خواص ضد سرطانی دارد.

لنتینان استخراج شده از قارچ شی تاکه خاصیت ضد سرطانی خوبی دارد. اگر چه پلی ساکاریدهای مؤثر بر ضد سلول های سرطانی ممکن است بر حسب نوع سرطان تأثیر متفاوتی داشته باشد ولی ثابت شده که این پلی ساکاریدها باعث تحریک سیستم ایمنی بدن شده و به طور غیر مستقیم از توسعه سلول های سرطانی جلوگیری می کنند.

خواص ضد التهاب و ضد اکسیدانی در چندین گونه قارچ خوراکی مطالعه شده است. مثلاً قارچ گانودرما لوسیدوم می تواند به طور واضح عامل اصلی فرایند پیری در انسان را از بین ببرد. هم چنین گزارش شده که پلی ساکاریدهای موجود در این قارچ با کاهش تولید رادیکال های آزاد اکسیژن، به طور شگرفی از پیری جلوگیری می کند.

۵- خواص ضد هپاتیت

از مشهورترین قارچ ها، در درمان بیماری هپاتیت گانودرما لوسیدوم می باشد زیرا اندام بارده این قارچ دارای اسیدی می باشد که دارای فعالیت ضد سمیت سلول های کبدی است. هم چنین از هاگ های این قارچ، ترکیبی استخراج می شود که خواص ضد هپاتیت دارد.

ارزش غذایی قارچ

قارچ های خوراکی منابع عظیمی از موادغذایی مورد نیاز بدن انسان را دارا هستند. معمولاً ارزش غذایی قارچ به میزان و کیفیت پروتئین موجود در آن بستگی دارد. گزارش شده است که در زمان جنگ جهانی دوم همزمان با بروز قحطی ها و کمبود موادغذایی به ارزش غذایی قارچ ها پی برده شد و امروزه کم کم برای درمان بیماری های مختلف کاربرد قارچ در رژیم های غذایی به شدت توصیه می گردد.

۱- آب

قارچ های خوراکی ۸۵ تا ۹۵ % آب دارند. این میزان آب، زمینه را برای حلالیت عناصر محلول در آب و ضروری فراهم نموده است و به ارزش غذایی قارچ ها افزوده است.

۲- پروتئین

به طور متوسط میزان پروتئین قارچ های خوراکی از ۱/۸ تا ۵/۹ درصد از وزن تر قارچ گزارش شده است (۲۵ تا ۳۰ % وزن خشک قارچ) که این میزان در قارچ های مختلف و در گونه های متنوع متفاوت است.

نکته ی مهم: پروتئین موجود در قارچ به میزان ۷۰ تا ۸۰ % قابل هضم است.

اگر بخواهیم میزان پروتئین قارچ را با سایر غذاها مقایسه کنیم؛ میزان پروتئین قارچ ها ۲ برابر میزان پروتئین اغلب سبزیجات و حبوبات است ولی در مقایسه با گوشت، ماهی، تخم مرغ، پنیر و نان در درجه دوم قرار می گیرد.

پروتئین قارچ خوراکی برخی از اسیدهای آمینه موجود در گوشت را ندارد و برخی از پروتیئن هایی هم که در سبزیجات وجود ندارد، در قارچ خوراکی وجود دارد، بنابراین پروتئین قارچ خوراکی از لحاظ ارزش غذایی، در حد فاصل بین پروتیئن گوشت و سبزیجات قرار دارد.

 و اما یک سؤال …

آیا قارچ می تواند جایگاه مؤثری در تأمین پروتئین مورد نیاز انسان داشته باشد؟

پاسخ: 

به طور کلی منابع پروتئینی دیگر در مقایسه با پروتئین موجود در قارچ، هزینه بالاتری را به انسان تحمیل می کند. اگرچه قارچ خوراکی در طول تاریخ سهم زیادی در تامین پروتئین مورد نیاز بشد نداشته است ولی همواره یک غذای مطبوع در نقاط مختلف جهان مورد توجه بوده است. قارچ ارزش غذایی بالایی دارد که می تواند در کشورهای در حال توسعه که سوء تغذیه مشکل آفرین است، نقش مؤثر خود را ایفا کند و هم در کشورهای توسعه یافته که مواد غذایی پرانرژی به وفور یافت می شود، به علت پایین بودن کالری آن، نقش مهمی در تغذیه و تعدیل کالری موجود در جیره های عذایی جامعه به عهده بگیرد.

۳- قند

حداقل میزان کربوهیدارت در قارچ ها، ۴/۲ درصد از وزن تر قارچ می باشد. میزان کربوهیدرات های موجود در قارچ از کربوهیدرات برخی سبزیجات مقل هویج و کلم بروکلی کمتر است؛ بنابراین نقش زیادی در تامین انرژی بدن ندارند ولی از طرفی برای افرادی که رژیم لاغری دارند و یا افراد دیابتی غذایی مفید می باشد.

نکته ی مهمی که در مورد کربوهیدارت های قارچ وجود دارد این است که زمان برداشت قارچ ها و مراحل و چگونگی عمل آوری قارچ پس از برداشت بر میزان و کیفیت کربوهیدرات ها موثر می باشد. مثلاً مانیتول از قندهای الکلی قارچ است که ۱۰ درصد از وزن خشک قارچ را شامل می شود که این میزان، بسته به زمان برداشت محصول ممکن است از ۱۱ تا ۱۹ درصد وزن خشک قارچ تغییر کند.

قارچ های خوراکی مقداری فیبر نیز دارند که گفته می شود ترکیب اصلی آن کیتین است و در ساختمان دیواره سلولی قارچ می باشد که جهت تقویت سیستم ایمنی بدن انسان مفید می باشد.

۴- چربی

مقدار لیپید در قارچ به میزان ۰/۱ تا ۰/۳ درصد می باشد که این میزان، مقدار کمی می باشد و برای کسانی که بدلیل چربی خون نباید از گوشت استفاده کنند، غذای بسیار مفیدی است. گزارش شده، گروهی از لیپیدهای موجود در سیستم مغز و اعصاب، در گلیکولیپیدهای قارچ خوراکی شناسایی شده است.

۵- ویتامین ها

مهم ترین ویتامین های ضروری عبارتند از ویتامین A، ویتامین های گروه B، ویتامین C، ویتامین D، ویتامین E و ویتامین K می باشد. با مصرف ۱۰۰ گرم قارچ خوراکی تازه، بیش از یک چهارم نیاز روزانه افراد بالغ به ویتامین های محلول در آب تامین می شود. این میزان قارچ بخش قابل توجهی از نیاز بدن به تیامین  که موجب بیماری بری بری می شود و ویتامین C را تامین می کند. ویتامین های محلول در چربی نیز  A,D,E به میزان کم در قارچ وجود دارد.

قارچ‌هایی که در معرض پرتوهای فرابنفش قرار گرفته‌اند، حاوی مقادیر زیادی از ویتامین D2 هستند. این فرایند مشابه فرایندی در بدن انسان‌ است و هنگامی که پوست در معرض این پرتوها قرار می‌گیرد، مقداری ویتامین D3 در پوست تولید می‌گردد. آزمایش‌ها نشان داده‌اند که یک ساعت قرار گرفتن مقداری به میزان یک وعده قارچ‌های خوراکی در معرض پرتوهای فرابنفش پس از برداشت، مقدار ویتامین D موجود در قارچ را چهار برابر مقدار توصیه شده توسط سازمان غذا و داروی آمریکا می‌کند.

مقدار ویتامین های موجود در قارچ خوراکی به مراتب از اکثر سبزیجات بیشتر است.

نکته ی مهم: اعمال روش های مختلف به منظور نگهداری قارچ مانند کنسرو کردن، خشک کردن، منجمد کردن و تهیه شور تاثیر زیادی بر مقدار تیامین، ریبوفلاوین و اسید پانتونیک و بیوتین ندارد.

۶- مواد معدنی 

در مورد عناصر معدنی موجود در قارچ اطلاعات کمی وجود دارد ولی گفته می شود میزان این عناصر بیش از بسیاری از میوه جات و سبزیجات است. قارچ خوراکی دارای میزان بالایی پتاسیم، مس، فسفر و آهن است ولی میزان کلسیم آن پایین است.

فسفر در تیغه های کلاهک قارچ، آهن در لایه های سطحی قارچ و پتاسیم در تمام سطوح اسپوروفور وجود دارد. گزارش شده است که مس در لایه های خارجی کلاهک و تیغه به میزان زیاد وجود دارد. هم چنین قارچ خوراکی میزان بالایی از عناصر مختلفی مانند مولیبدن، منگنز و روی را نیز دارا می باشد. گفته می شود روی برای حفظ سلامتی پوست و مو و تقویت سیستم ایمنی بدن بسیار مفید است.